Faq

Жанғыш шаң-бұл ауада таралуы, тұтануы және жану көзі болған кезде жарылысты бастауы мүмкін (ұсақ бөлшектерге жақсы ұсақталған) кез-келген материал.

Жанғыш шаң ұсынылуы мүмкіндіктері:

• органикалық өнімдер (мысалы, қант, ұн, астық, үгінділер және т. б.)
• құрамында көміртегі бар материалдар (ағаш көмірі, күл)
• тоқыма талшықтары (мақта)
• көптеген металдар
• кейбір металл емес бейорганикалық материалдар

Бұл материалдардың кейбіреулері қалыпты жағдайда жанбайтын боп есептеледі, бірақ егер бөлшектер дұрыс мөлшерде және қажетті концентрацияда болса, олар тұтануы немесе жарылуы мүмкін.

Осылайша, шаңды тудыратын кез-келген әрекетті осы шаңның жану қаупін анықтау үшін зерттеу керек. Шаң рафтерлер, шатырлар, созылған төбелер, каналдар, жарықтар, шаң жинағыштар және басқа жабдықтар сияқты беттерге жиналады. Шаң көтерілгенде, қатты жарылыс болуы мүмкін. Шаңның аз мөлшерін жинау ауыр зақым келтіруі мүмкін.

Жанғыш шаңның техникалық анықтамалары әртүрлі. Мысалы, қауіпті өнімдер туралы ереже (Жұмыс орнындағы қауіпті материалдар туралы ақпарат жүйесі үшін (WHMIS) 2015) жанғыш шаңды «ауада шашыраған кезде жануы немесе жарылуы мүмкін ұсақ дисперсті қатты бөлшектер түріндегі қоспасы немесе зат» деп анықтайды.

Тағы бір мысал-Альберта еңбекті қорғау және қауіпсіздік кодексі, ол жанғыш шаңды «жанғыш концентрацияларда ауада өлшенген кезде жарылғыш атмосфера тудыруы мүмкін шаң» деп анықтайды.

Америка Құрама Штаттарындағы еңбекті қорғау және еңбекті қорғау басқармасы (OSHA) жанғыш шаңды «мөлшері, формасы немесе химиялық құрамына қарамастан, ауада немесе басқа тотығу ортасында өлшенген кезде өрт немесе дефлаграция қаупін тудыратын жеке бөлшектерден немесе бөліктерден тұратын қатты материал» деп анықтайды».

Өртке қарсы қорғаныс жөніндегі ұлттық агенттік (NFPA) 652-2019 «Жанғыш шаң негіздері» стандартындағы «ауада немесе процеске тән тотығу ортасында өлшеу кезінде кенеттен өрт немесе жарылыс қаупін тудыратын жанғыш бөлшектер түріндегі ұсақ дисперсті қатты зат»деп анықтайды.

Нақты жағдайларда жаңғыш шаң ретінде болатын көп материал бар. Жұмыс орындары осы материалдарды істе қолдану үшін сатып алады, немесе олардың процестері аясында шаң жасай алады. Материалдардың мысалдары:

• жұмыртқаның ағы, сүт ұнтағы, жүгері крахмалы, қант, ұн, астық, картоп, күріш сияқты ауылшаруашылық өнімдері
• алюминий, қола, магний, мырыш және т. б. сияқты металдар
• көмір, күкірт және т. б. сияқты химиялық шаң
• фармацевтикалық
• препараттар пестицидтер
• резеңке
• ағаш
• тоқыма
• пластмассалар

Жанғыш шаңға айналуы мүмкін материалдардың көптеген түрлері бар. АҚШ-тың Азық-түлік және дәрі-дәрмектер басқармасы қосымша мысалдар келтірілген плакат жасады.

Шаңның жарылуы көптеген жұмыс орындарында және әртүрлі салаларда болды, соның ішінде:

• Ауыл шаруашылығы (мысалы, тыңайтқыш зауыттары, компост жасайтын қондырғылар, элеваторлар, сүрлемдер және т. б.)
• Тамақ өнімдерін өндіру (мысалы, қант зауыттары, наубайханалар)
• Химиялық өндіріс (мысалы, резеңке, пластмасса, фармацевтика),
• Мата бұйымдарын өндіру,
• Ағаш өңдеу кәсіпорындары,
• Металл өңдеу және өндіру (мысалы, мырыш, магний, алюминий, темір),
• Қайта өңдеу кәсіпорындары (мысалы, қағаз, пластмасса, металл) және
• Көмір өндіруші, өңдеуші немесе көмір электрстанциялары

Шаң материалдар тасымалданған, өңделген, жылтыратылған, жылтыратылған және құйылған кезде пайда болады. Ол сонымен қатар абразивті өңдеу, кесу, ұнтақтау, араластыру, елеу немесе құрғақ материалдарды елеу нәтижесінде пайда болады. Ылғал Материалдарды өңдеу кезінде құрғақ қалдықтардың жиналуы шаңның пайда болуына әкелуі мүмкін. Негізінде, шаң пайда болатын кез-келген жұмыс орны қауіпті болуы мүмкін.

Жанғыш шаңның тұтануы, өрттің және жарылыстың пайда болуы – осы барлығы шаңның негізгі қапуіптері болып есептеледі.

Белгілі бір өнім не материал денсаулыққа зиян келтіруі мүмкін: мысалы, өкпе ауруы немесе қатерлі ісік, немесе тағы басқа мұнда қарастырылмаған зиян келтіреді. Еңбекті

қорғау бойынша нақты өнім туралы қосымша ақпарат алу үшін осы және басқа жауаптарымен танысыңыз немесе CCOHS ақпараттық қауіпсіздік желісіне (сұрау қызметі) хабар беріңіз.

Өрт үшін сізге үш элемент қажет. Бұл элементтер «өрт үшбұрышын» құрайды.

1. Өртенуге арналған отын
2. Оттегі
3. Жану көзі (жылу, ұшқын және т. б.)
4. Қажетті концентрациядағы шаң бөлшектерінің дисперсиясы
5. Шаңды бұлтты оқшаулауы

Дисперсия дегеніміз, шаң бөлшектері ауада шашырайды. (Айта кету керек, тез өрт шаң бұлтының оқшаулау деген бесінші элементінсіз болуы мүмкін). Оқшаулау шаңның шектеулі немесе шектеулі кеңістікте болуын білдіреді. Бұл қысымның жоғарылауына, жарылыс ықтималдығын арттыруға мүмкіндік береді.

Дефлаграция – жанғыш шаңның жарылыстарын сипаттау үшін жиі қолданылатын термин. Дефлаграция кәдімгідей газ плитадағы от, ағашты немесе қағазды жанғанда от, тіпті цилиндр ішінде бензин буларының жанғанда от сияқты. Дефлаграция кезінде жанған зат жылуды, ыстық газдарды және бөлшектерді немесе отты тұтататын және тарататын ұшқындарды шығарады.

Жанғыш шаң жанған кезде, әдетте, бастапқы және қайталама жарылыстар деп аталатын 2 жарылыс болады.

Шаңның бастапқы жарылуы – ол алғашқы жарылыс. Осы жарылуы жабық кеңістікте (контейнер, бөлме, жабдық элементтерінің сыйымдылығы) шаң қалдықтары бар кезде пайда болады, олар жанады және жарылады.

Бастапқы жарылыс басқа жиналған шаңды көтереді. Бұл шаң ауаға түскенде, ол да тұтанады. көбінесе осы шаңның екінші жарылысы бастапқы жарылысқа қарағанда жойқын болады.

Шаңның жарылуының негізгі талаптары шаңның тоқтатылған күйде болуы және тұтануы болып табылады. Іс жүзінде шаңның жарылуы үшін бірқатар шарттарды орындау керек, соның ішінде:

• Шаң жанғыш болуы керек және жанған кезде отты ұстап тұру үшін жеткілікті жылу шығаруы керек.
• Шаң ауада тоқтатылған қоспаны қалыптастыруға қабілетті болуы керек.
• Шаң бөлшектерінің мөлшері шаңның өрттің таралуына мүмкіндік беруі қажет.
• Шаң суспензиясының концентрациясы жарылыс қаупі бар диапазон шегінде болуы керек.
• Жану көзі шаң қоспасымен байланыста болуы керек.
• Атмосферада жануды ұстап тұру үшін жеткілікті оттегі болуы керек.
• Қысымның жоғарылауына мүмкіндік беретін шектеулер немесе қоршаулар бар.

Шаң бөлшектерінің мөлшері, дисперсия әдісі, желдету жүйесінің сипаттамалары, ауа ағындары, жану көздері, шаң бұлтының локализациясы, физикалық кедергілер және т. б. сияқты ескерілуі керек әртүрлі аспектілер бар. Нәтижесінде шаңның жиналуы туралы «эмпирикалық ереже» келтірілген (қалыңдығы шаңға жазулар жасауға болатындай; немесе қыстырғыштың қалыңдығы шаң; 50 теңгелік монета немесе шаң бұлттары арқылы көріну дәрежесі) әрдайым сенімді бола бермейді.

Жанғыш шаңнан болатын қауіп деңгейін анықтау үшін қауіпті бағалауды құзыретті тұлға аяқтауы керек (мысалы, қауіпсіздік инженері, өнеркәсіптік/кәсіптік гигиена жөніндегі маман және т.б.). Тәуекелді бағалау-бұл мыналарды анықтайтын процесс:

• жанғыш шаң көздері (мысалы, өндіріс әдістерінде қолданылатын материалдар мен процестер)
• жанғыш шаң пайда болатын орындар (мысалы, көрінетін және жасырын орындар – жабдық, арқалықтар, құбырлар және басқалар)
• шаңның ауаға көтерілуіне және шаң бұлтын жасауға мүмкіндік беретін процестер
• шаңның кенеттен өрт немесе жарылыс қаупін тудыруы ықтималдығы (мүмкіндігі мен дәрежесі)
• жану көздерінің болуы (мысалы, ыстық беттер, жалындар, үйкеліс нүктелері, ұшқындар, электростатикалық разрядтар және т. б.)
• өрттің немесе жарылыстың салдарынан қауіпті жағдайда аурудың, жарақаттың немесе өлімнің ықтималдығы. Ең жақсы тәжірибе – ол жұмыс орнында мүмкіндігінше аз шаң болуы.

Төменде сізге көмектесетін бірнеше сұрақтар бар.

Жүрісі

• Сіз шаңға айналуы мүмкін материалдарды (және олардың қосалқы өнімдерін) шығарасыз ба немесе қолданасыз ба?
• Сізде шаң тудыратын абразивті өңдеу, кесу, тегістеу, елеу, жылтырату, тазарту немесе басқа үдерістер бар ма?

Зерттеу/Ақпарат

• Сіз шаңның жанғыштығын зерттедіңіз бе?
• Сіздің жұмыс орныңыздағы материалдар жанғыш шаңның жарылуымен байланысты болған кезде құжатталған жағдайлар бар ма?

Назар аударыңыз: кәсіпорында/өндірісте қолданылатын материалдар мен өнімдерді зерттеу өте маңызды. Жанғыш шаңның қауіптілік мүмкіндігін көрсету WHMIS 2015 сәйкес қауіпсіздік паспортында (SDS) енді талап болып табылады. Ескі материалдық қауіпсіздік паспорттарында (MSDS) бірдей ақпарат болмауы мүмкін, сондықтан қосымша зерттеулер қажет болуы мүмкіндігі бар.

Басқа ақпарат көздеріне материалдың жанғыш шаң ретінде жіктелгенін тексеру кіреді. Сондай-ақ олардың ішінде мынадай сілтемелер бар:

• қауіпті жүктерді тасымалдау (ЕВП) 4 класы. Тез тұтанатын қатты заттар немесе өздігінен тұтануға қабілетті заттар.
• ұлттық өрттен қорғау қауымдастығының (NFPA) стандарттары сияқты құжаттар, мысалы NFPA 652 – жанғыш шаң негіздері стандарты немесе белгілі бір салаға немесе өнімге (мысалы, көмір, күкірт, металдар)қатысты жанғыш шаңның басқа NFPA стандарттары
• OSHA АҚШ-тың жанғыш шаң туралы плакаты және тиісті ақпарат
• химия оқулықтары
• басқа сенімді дереккөздері

Сонымен қатар, «шаң қауіптілігін талдауға» тестілеу үшін зертханаға үлгі материалын жіберу қажет болуы мүмкін.

Тұтану көздері

• Сізде жану көздері бар ма (мысалы, ұшқын, от, жалын, плиталар, жылу көздері, пештер, дәнекерлеу жалыны)?
• Жабдықтың электр корпусына шаң түсуі немесе жиналуы мүмкін бе?
• Сіздің жұмыс орныңызда темекі шегуге тыйым бар ма? Өндірістік үй-жайлардан алыс жерде түтін мен жану көздерін оқшаулау шаралары бар ма?

Тазалау жүрісі

• Шаң жиналуы мүмкін ашық кеңістіктердің немесе жер үстіндегі құрылымдардың болуы туралы білесіз бе?
• Сіз шаң жиналуы мүмкін жасырын жерлерді іздедіңіз бе (мысалы, аспалы төбелердің артында, желдеткіш немесе конвейер жабдықтарының ішінде, түтіктерде, тірек арқалықтарда және т. б.)?
• Шаңнан үнемі арылуға арналған тазалау шаралары бар ма?
• Сізде шаң жинау жүйесі бар ма?
• Бар болса, сіздің шаң жинау жүйеңіз жанғыш шаңды кетіру стандарттарына және жергілікті талаптарға (мысалы, өрт сөндіру ережелеріне) сәйкес келе ме?

Оқыту және тренингтер

• Қызметкерлер жанғыш шаң мен оның қауіптілігі туралы біле ме?
• Қызметкерлер тазалау ережелерін сақтай ма және шаңды азайту және тұтану көздерін жою бойынша шаралар қабылдай ма?
• Қызметкерлер тазалаудың қауіпсіз әдістеріне үйретілген бе?

Қауіп анықталғаннан кейін тиісті бақылау шаралары қабылдануы керек.

Жою үдерісі

• Шаңның пайда болуын жою (немесе мөлшерін азайту) үшін өндіріс процестерін жаңартыңыз (мысалы, дымқыл кесу, сұйық ингредиенттер және т.б.).
• Шаңның жиналуын азайту үшін жұмыс беттерін жобалаңыз (мысалы, терезе төсеніштері, арқалықтар, құбырлар және т. б. сияқты көлденең беттер).
• Шаң байқалмай жиналуы мүмкін «жасырын» жерлерді жойыңыз.
• Сыпырғыштарды немесе сығылған ауа шлангтарын пайдаланып тазалау кезінде шаң шығармаңыз. Тек дымқыл әдістерді немесе шаң жинауға арналған шаңсорғыштарды қолданыңыз.

Ауыстыру үдерісі
Шаңның жиналуын азайту және тазалауды жеңілдету үшін (өрескел әрлеудің орнына) тегіс төбелер мен басқа беттерді орнатыңыз.

Инжиниринг үдерісі

• Тиісті шаңды кетіру және жинау жүйесін қолданыңыз, кіріс тесігі шаңның пайда болу процесіне мүмкіндігінше жақын орналасуы керек. Бұл жүйелерді орнатқан кезде қажетті стандарттар мен ережелерді сақтаңыз. Мүмкіндігінше шаң жинағыштарды ашық ауада орналастыру керек.
• Шаңның пайда болу процесін желдету дұрыс жұмыс істеген кезде ғана жұмыс істей алатындай етіп реттеңіз.
• Жарылғыш желдетуді қызметкерлер болуы мүмкін жерлерден алыс бағыттаңыз.
• Тиісті электр жабдықтары мен желдетуді қолданыңыз.
• Барлық механикалық және электр жабдықтарын жақсы күйде ұстауға тырысыңыз.
• Статикалық электр қуатын бақылауда ұстаңыз, бұл жабдықты қосу және жерге қосуды білдіреді. Қосылымдардың жақсы күйде екендігіне көз жеткізу үшін барлық қосылған және жерге қосылған жабдықты үнемі тексеріп отырыңыз.
• Өткізгіш байланыс және жерге қосу жабдықтары сияқты тұтану көздерін бақылаңыз.
• Тозуы мүмкін жабдықты тексеріңіз (мысалы, мойынтіректер), өйткені ол жылу шығарып, тұтану көзі бола алады.
• Ұшқынның, үйкелістің, жылу көздерінің және басқа да тұтану көздерінің ашық жалынынан арылыңыз.
• Ұшқынға қауіпсіз құралдарды немесе жабдықты таңдаңыз және қолданыңыз.
• Шаң жиналуы мүмкін беттердің санын азайту үшін құбырлар мен кабельдерге қақпақтарды салыңыз немесе мүмкін болса, құбырлар мен кабельдерді қабырғаға бекітіңіз.
• Бақылау және басқару
• Шаңның қаншалықты жиі тексерілетінін және шаңның қалай бақыланатынын сипаттайтын жанғыш шаңды тексеру бағдарламасын жасаңыз және енгізіңіз. Машиналарды, ауа өткізгіштерді және желдету жүйелерін шаңның болуын тексеруді қамтиды.
• Дәнекерлеу және кесу сияқты іс-шаралар үшін ыстық жұмыс түрлеріне рұқсат беру жүйесін жасаңыз.
• Жанғыш шаңды сақтаудың қауіпсіз тәжірибесін жасаңыз.
• Өрт пен жарылыстан қорғайтын жабдықтың қолданыстағы стандарттарға немесе заңнамаға сәйкес орнатылғанына және пайдаланылғанына көз жеткізіңіз.
• Өрт қауіпсіздігі жоспарын жасаңыз .
• Шаңды болуын үнемі тексеріп отырыңыз.
• Шаңды дұрыс және үнемі алып тастайтын тазалау бағдарламасын орнатыңыз.
• Шаңды тазарту кезінде тиісті жабдықтар мен әдістерді қолданыңыз. Шаң бұлттарын азайту үшін абай болу керек және тек шаң жинауға арналған шаңсорғыштарды пайдалану керек.
• Машиналарды, каналдар мен желдету жүйелерін шаңның бар-жоғын үнемі тексеріп отырыңыз. Тез жөндеңіз немесе тазалаңыз.
• Барлық қызметкерлерді жанғыш шаң, қауіптер туралы және өрт пен жарылыс қаупін жоюға қалай көмектесетіні туралы хабардар етіңіз.

Қажетті әрекеттер:

• Жұмысқа кіріспес бұрын материалдың қауіптілігімен және жұмыс аймағының қауіптерімен танысу.
• Ешқашан тұтану көздерін жанғыш шаң өңделетін немесе өңделетін аймаққа апармау.
• Барлық қажетті жеке қорғаныс құралдарын (ЖҚҚ) пайдалану
• Жанғыш шаңның тұтануына әкелуі мүмкін қауіпті жағдайлар туралы дереу хабарлаңыз:
  • жанғыш шаңның ағуы
  • үдерістің немесе жабдықтың істен шығуының кез келген проблемалары
  • жанғыш шаң аймағында ұшқындардың болуы